Konu: Kristal Seçimi

[TA1ICA]

Bu ara osilatörler ve QRP devreleri ile biraz daha haşır neşir durumdayım. Radyo alıcıları ve superheterodin üzerinde çalışmalarım oldu. Lokal osilatör, RF sinyali, mixer, ara frekans gibi sinyal dönüşüm süreçlerine de hakimim. Bir FM radyoda gelen RF sinyali, local osilatörün ürettiği sinyal ile karıştırılıp ara frekans elde ediliyor. Bu noktada alıcı bir değişken kapasite ile akort ediliyorsa lokal osilatör ile RF katındaki tank devresinin frekansı aynı anda değiştiriliyor ve ara frekans her zaman sabit. Buraya kadar her şey tamam.

Fakat bu QRP devrelerine aynı hakimiyeti sağlayamadım. Bu devrelerde karıştırıcı olarak genellikle NE602/612 çipleri kullanılıyor. Osilatör olarak kristalli colpitts osilatörler yaygın. Almak istenilen banda (160, 80, 40, 10 vs) göre frekanslar mutlaka değişir ama bu sitede gördüğüm çok fazla kristal değerleri (3.57, 3.58, 7.040, 7.020, 12.288, 4.9152, vs) var. QRP devrelerde osilatör ve Kristal seçiminin mantığı nedir? Bana bunu açıklayan bir link veya döküman önerebilir misiniz? Veya bilgi verebilecek arkadaşlar olursa çok memnun olurum. 

73

Arslan Coşkun, TA1ICA

[TB5X_SK]

Hocam konuyla ilgili Sevgili TA1CD Recep TEZKOL'un güzel bir yazısı vardı forumda..

Aradım buldum sizin sorduğunuz konuyu çok güzely örneklerle açıklamış.

İşin mantığı bu..

''SSB için anlatacağım metod pratikte en çok kullanılan yöntemdir. Bunun bir adı varsa da ben bilmiyorum. Konuya girmeden önce dengeli mikseri iyi kavramamız gerekir. Çünkü bu modül devrenin en önemli bölümüdür. Dengeli mikser iki diod ile de olur, gelişmiş bir chip ile de olur. Sonuçda yapılan iş aynı olacaktır. İki farklı sinyali karıştırıp bunların farklarını bize verir. Mesela:

10mhz ---->(X)<-------4mhz
                  |   |
          14mhz   6mhz

Örnekte görüldüğü üzere miksere giren iki farklı frekanstaki sinyal karıştırıldı ve bunların -+ farkları çıkışta döndürüldü. Klasik bir mikserde bunların yanı sıra girişdeki sinyallerde bulunacaktı. Yani toplam dört sinyal olacaktı. Yani klasik bir mikser bizim işimizi görmez. Bunun yerine dengeli mikser kullanmak en iyi seçim olacaktır. Buraya kadar anlattığım DSB ( çift yan band ) modulasyondur. Taşıyıcı yok, lsb ve usb bandları bir arada dır.


BFO dan gelen 4915khz sinyali mikrofondan gelen 1khz lik ıslık sesi (kendileri "fiyuuuu" diye bişey olmaktadır") ile karıştırıldığında;

4915khz -----> (ne612) <------- 1khz
                          |       |
               4916khz   4914khz

Şu anda mikserin çıkışında DSB modulasyonlu bir sinyal bulunmaktadır. Burada LSB ve USB olmak üzere iki sinyal vardır. Bunlardan birini bastırırsak SSB sinyal elde ederiz. 40m' de LSB olacağı için 4916khz' i bastırıp 4914khz'e yol vereceğiz. Bunun için aşağıdakine benzer bir band genişliğine sahip bir filtre den sinyali geçirip 4916khz'i çöpe atıyoruz.

        ----------
         |        |
         |        |
  ---------------------
 4915khz-4912khz


Lütfen buradaki rakkamlara takılmayın. Filtrenin frekansı sabit olacağı için bfo frekansı ile oynayarak USB-LSB ayrımını yapabilirsiniz. Bu satır pek açıklayıcı olmadı gibi ama biraz beyin cimlastiği ile halledilir :)



Şimdi geldik ikinci miksere ve vfo sinyali ile ara frekansda oluşturduğumuz sinyali karıştırıp hedeflediğimiz bandın frekansında bir sinyal elde etmeye.

Burada da dengeli mikser kullanacağız. Filtreden 4914khz geliyordu. 7.092khz de çıkış yapacağımız için vfo 12.006khz olacaktır.



 12.006khz------> (ne612) <-------4914khz
                             |         |
                16920khz      7092khz

Mikserin çıkışında band pass bobinlerinden bobinlerin rezonansı nedeniyle sadece 7092khz geçer diğeri bastırılır. Burada ürün sinyalleri arasındaki fark fazla olduğu için kristal filtreye gerek kalmadı. basit bir band pass filtre ile istenmeyen yan band bastırılmış
oldu. Biz burada vfo frekansını değiştirseydik,


   2178khz------> (ne612) <-------4914khz
                           |         |
                 7092khz     2736khz

kristal filtreden çıkan LSB sinyalimiz PA katına USB sinyali olarak gidecekti.''

73 ler.. kolay gelsin

[TA1ICA]

Peki bunlar güzel ama arkadaşlarımızın kimi 4.9152 MHz soruyor, kimi 12.288 MHz istiyor, kimi 5.120 aldığını iletiyor. Bandlara göre gerekli kristaller belli değil midir? Bu çok çeşitli ihtiyaçlarla yukarıdaki güzel açıklamayı nasıl yan yana getiririz?

73

Arslan Coşkun, TA1ICA

[TA3IHD]

IF (ara frekans) in belli bir değeri yok. Burada dikkat edilecek önemli konu hayal frekans.  Yani ara frekansınız hayal frekans ile eşleşmesin. Yoksa bazı frekaslarda ıslik sesi duyulur. Bunun dışında ara frekans olarak çok geniş bir if kullanabiliriz. Bunu bize sağlayanda yeni teknoloji olan DDS teknolojisi. DDS ile ürettiğimiz 0-30mhz arası vfo sinyaline uygun her  uygun frekansta kristali if olarak kullanabiliyoruz. 73

[TA1ICA]

Hulusi Bey,

Belli bir IF yok deyince bir çok şey netleşiyor. Bu durumda biz elimizde ne kristal varsa DDS frekansını değiştirip uydurarak istediğimiz frekans aralığını elde ediyoruz diye anlıyorum.

Bir örnek üzerinden gitmek gerekirse 7.0-7.3 aralığını dinlemek istiyorum diyelim. Elimde de 10 MHz kristal olsun. Bu durumda DDS frekansını 2.7-3.0 MHz aralığında değiştirip RF ile DDS'i mixerden geçirirsem çıkışta 7.0-7.3 MHz aralığında IF sinyalini elde ederim. Peki sonra bu 7.0-7.3 MHz sinyali demodüle etmek için tekrar mixerden mi geçiriyoruz? Bu kısmı açıklayabilir misiniz? Sanırım burada BFO kullanıyoruz.

73

[TA3IHD]

Aynen söylediğiniz gibi oluyor. Yalnız demodülasyonda, 2. NE602 entegresine bağlı kristal BFO oluyor bunun ürettiği sinyal IF den gelen sinyalle karıştırılıyor fark 1.5 khz yani demodüle edilmiş sinyal oluyor bunu af devresinde yükseltip dinliyoruz.73

[TA1ICA]

Hulusi Bey, çok güzel açıkladınız. Size müteşekkirim. Artık kendim de fikir yürütüp tasarımlarımı yapabilirim. Hazır şemayı ıygulamak insana sınırlı şeyler öğretebiliyor. Bir demodülasyon beklerken 2. Mixer çıkışının doğrudan AF olmasını (şemadan öyle olduğunu görsem bile) beklemiyordum doğrusu. IF ile Beat osilatör farkı sesi oluşturduğuna göre beat hassasiyeti de çok önem kazanıyor bu durumda, zira farklılıklar seste bozulmalara yol açar.

Bu durumda kristal seçiminde şuna da dikkat etmek gerek: IF olarak belirlediğimiz frekans, elimizde o frekansta bir kristal bulunan bir frekans olmalı. Böylece ikisinin farkından ses çıkabilir.

[TA3IHD]

Dikkat ederseniz IF frekansı ile BFO frekansı arasında LSB
de -1.5khz, USB de +1.5 khz fark var. 10.000khz-9998.5khz=1.5khz; 10001,5-10000=1,5khz oluyor. Bu frekans oldukça hassas. Ayar esnasinda Amerikalılar buna " uncle duck-duk amca" nın sesi diyor. Çizgi filimdeki duck amca ayarsız ssb gibi konuşurdu.

[TA3IHD]

IF frekansinı seçerken ekteki grafikte görülen hayal frekansı hesap edip onun bant dışında kalmasını sağlayan frekansı seçmek gerekiyor. Yoksa istenmeyen ıslık sesi duyarız. 73

[TA1ICA]

Hulusi Bey,

Bahsettiğiniz bu 1.5 KHz fark, yurtdışındaki bazı kaynaklarda 1,7 KHz olarak ta geçebiliyor. IF ile BFO arasındaki bu farkı yaratmak için DDS frekansını çok az değiştirmek yeterli olmaz mı? Yoksa bunu BFO kristaline seri-paralel bağlı ayarlı kondansatörlerle mi yapmak gerekiyor?

Bu durumda BFO ile IF asla tam olarak aynı değerde olmamalı diye de söyleyebiliriz.

73

[TA3IHD]

1.5khz yaklaşık değer. (F6BQU sitesinde 1.5khz olarak vermiş. Forty2 de ise 1.8 olarak değerlendiriyor.ben bu ayarı bilimselliğe dökmek istemiyorum. En net dinlediğin frekans doğru frekanstır.) Doğrudur BFO trimerleri ile ayarlayacaksınız. Dinlediğiniz istasyona göre dinlemeyi ayarlayın, bu değeri frekansmetre ile belirleyin aynısını verici bfo suna uygulayın. Yanlış olmasın bu ayar bfo trimeri ile olacak dds ile değil.
73

[TA1ICA]

Hulusi Bey, teşekkürler. Ne yapacağımı anladım. Şu aşamada amacım bir QRP yapmak değil, bir QRP alıcı yapıp işe öyle başlayacağım. F6BQU'nun yaptığına benzer şekilde iki NE612/602 ile ara frekansı da 4,9152 MHz olarak belirleyerek ilerleyeceğim. Elimde DDS olarak hazır ayarlı frekans kaynağı var zaten, onunla uğraşmam gerekmeyecek. Kısacası Forty2 benzeri bir sistemi PIC, LCD ve sentesizer sistemi olmadan manual işleyecek şekilde yapıp yapıyı öğrenmek istiyorum. Bir de iyi bir anten yapmam gerekecek tabii, delta loop düşünüyorum.

Eksik olmayın.

73

Arslan Coşkun, TA1ICA

[TA3IHD]

Birde f6bqu nun sitesinde DSB devre var. (DOUBLE SIDE BAND) çift yan band. yani SSB değil DSB. burada vfo frekansı alinan rf sinyal ile aynı. Yani rf=3650 khz ise ;  vfo da 3650khz. İkisinin farkı sıfır. Kalan,  sinyal üzerindeki af modülasyon. Bunu yükseltip dinliyoruz. Vericidede vfo sinyalinin dengeli modülatörde taşıyıcısı bastıriliyor, geriye taşıyıcısız cift yan band kalıyor. modulasyon sinyali ilave ediliyor, filtre olmadığı için çift yan band karşıya geçip yükseltilip yayınlanıyor. 73

[TA1ICA]

Güzel ama DSB devre yapsak bile dinleyebileceğimiz bir frekans var mı? Genelde SSB iletişim bilgileri geçiyor.

[TA1ICA]

Şimdi gördüm o devreyi. Tek NE612'de AF elde ediliyor. İki yan banttan birinin bastırılması gerekmediği için 4 kristalli filtre devresine de ihtiyaç yok. Bu hali ile çok basit olmuş.

[TA3IHD]

Arslan bey, alıcı için yine forty2 pcb sini kullanın. devrenin sadece alıcı kısmını dizin vericiyi ileride dizdersiniz. Zaten alıci çok zahmetsiz çalışacaktır. Çok güzel bir devre. Forty2 dedim çünki bu devrede AGC daha gelişmiş. Forty2 de Q3 transistörü Automatic Gain Control. Önemli ćünki kuvvetli sinyallerde AGC sesi otomatik kısarak dinlemeyi keyifli kılıyor. Yalnız burada transistör farklı, base bacağı ortada degil yanda. Herhangi BC tipi kullanabilirsiniz ancak bacak bağlantılarına dikkat.

[TA3IHD]

Bütün SSB ve AM sinyalleri  DSB alıcı ile dinlersiniz. Adı üstünde çift yan band. Hepsini dinler.

[TA1ICA]

Forty2 PCB kullanın derken Forty2'yi mi tavsiye ediyorsunuz? Yoksa DSB devresini Forty2 PCB ile yapmamı mı öneriyorsunuz?

Forty1'i hiç düşünmedim zaten. Forty2 çok daha güvenilir ve esnek bir yapıya sahip. Dışarıdan osilatör veya DDS eklemek kolay.

[TA3IHD]

Forty2 ve dsb konusu ayrı. Sohbet esnasinda konular iç içe  girdi. Konular farklı. 73

[TA3IHD]

Forty2 pcb si gercekten cok kaliteli Hakan İletir arkadaşımızda mevcut.  0532 4784757..