Ben de daha detaylı bir bilimsel makalenin linkini aşağıda arz ediyorum.
2GB boyutu sebebiyle ilişikte göndermediğim, "Osmanlı İmparatorluğuna Elektrikli Telgrafın Girişi" başlıklı bu makalede de, daha mufassal, ama benzeri ilginç bilgiler var.
Aslında telgraf, belki diğer bütün ülkelerden evvel bizde kullanılmaya başlayabilecekken, bir şanssızlık sebebiyle biraz geciktiğimiz anlaşılıyor: Telgrafın bir prototipi, keşfedildiği 1839 senesinden tam üç yıl sonra İstanbul’a geliyor, ancak hükümete bir gösteri yapma hazırlığındaki Chamberlain, Tuna’da garip bir şekilde ölüverince, bu ilk sunum gerçekleşmiyor.
Samuel Morse 1847'de ilk mesajını tel yoluyla Baltimore'dan Washington'a gönderiyor.
Telgraf Amerika’da resmi amaçlarla ilk kez 1849’da kullanılıyor.
Bununla birlikte, ilk mesajdan tam dört yıl sonra, telgraf İstanbul’da İstanbul’da tanıtılıyor ve derhal yönetiminin bir parçası oluyor.
Böylece diğer devletlerle neredeyse aynı zamanlarda kullanılmaya başlanan telgraf, çok kısa sürede Osmanlı birliğinin yürütme aracı haline geliyor.
1861’e gelindiğinde, Bağdat/ Basra’dan, Viyana’ya, Libya’dan Ege Adaları’na, tüm Osmanlı hükümranlık alanı, telgraf ağı ile kapsanmış halde.
1863’de ise, 3607 çalışanı olan devasa bir kurum.
1859’da ilk yerli telgraf makinası üretiliyor, 1869’da iki ayda yüz telgraf makinesi üreten fabrikamız var.
Ulusal mors alfabesinin gelişimi bilgisi de de enteresan, 1855’de ilk Türkçe mesaj gönderiliyor.
Mustafa Efendi’nin geliştirdiği kodlamada Türkçe mesajlar için önce uzunca bir süre, elif harfine a harfi karşılık gelecek şekilde sıralı düzen kullanılıyor.
20 yıl bu mors kodu kullanıldıktan sonra, İzzet Bey bu kod üzerinde çalışarak ve Türkçede sık kullanılan harflere daha kısa mors kodlarını karşılık getirerek, haberleşmede %20 hız sağlayan ulusal mors alfabesini geliştiriyor.
Bu özel konuda linkini aşağıda verdiğim, “Osmanlı Telgrafında Dil Konusu” başlıklı makalede daha tafsilatlı bilgiyi, hatta, makalenin içinde bahse konu "Osmanlıca Mors Alfabesi"ni bulabilirsiniz.
Yine ilginç bir şey, bize kendi insanımız tarafından tâ o dönemde zarar verildiğini ve bunun doğrudan saray içinden kaynaklanabildiğini görüyoruz.
Mesela Smith ve Hamlin, Sultan Abdülmecid’e telgrafı ilk kez canlı olarak sunarken, sadece bir telgraf gönderebilmişler.
Abdülmecid’in öngörüsüne ve heyecanına rağmen, bir bürokrat, kaşla göz arasında, sarayın odaları arasında kurulan telgraf hattını sabote edivermiş: Hamlin diyor ki: "ikinci bir telgrafa gerek yoktu, çünkü biz telgraf tellerinden birinin koptuğunu keşfettik. Bunun, telgrafın tanıtılmasını istemeyen kötü niyetli biri tarafından yapıldığından kuvvetle şüphelendik".
Hamlin hatıratında bu hadiseyi, "paşaların buna karşı birleştiği ve böyle bir aracın hergün yaptıklarını iletmesini istemedikleri" şeklinde yargılıyor.
Tabii, telgrafçıların suiistimali ve telgraf ağına başından beri yapılan suikastler de tarihimizde önemli yer işgal ediyor.
Bu konuda "Suçluluk ve Suçsuzluk Arasında Osmanlı Telgraf Memurları" başlıklı makale bulunarak incelenebilir.
Osmanlı’nın yıkılmasına doğru, telgrafçıların çoğunun farmason olması da, ilişikte linkini gönderdiğim makaleden çıkarılabilecek önemli bir bilgi.
Bu telgrafçıların içinde en meşhuru olan Talat Paşa, hızla yükselerek İttihat ve Terakki içinde en önemli üç kişiden biri durumuna gelmişti.
Telgrafın, dolayısıyla bilginin yıkıcı maksatlara yönelik kullanılması, böylece çöküşümüzü ve mesela Rumeli’nin elden çıkmasını hızlandıran en önemli etkenlerden biri olarak görülüyor.
Makaledeki bir alıntıda, 1874’de Beyrut'da bir Amerikan misyoneri olan Henry Harris Jessup’un bir şikâyeti yer alıyor: "Bir telgraf servisi var. Bu servisin yeterince eksiği olmakla beraber İstanbul'daki merkezi gücün tüm bir imparatorluğu makina gibi işletmesini sağlıyor" demiş.
Denizde geçimini senelerce telsiz telgraf ile kazanan biri olarak, dikkatimizi Samuel Morse’a çeken ve bir vefa örneği sergileyen Aziz Bey’e teşekkür ediyorum. Geçmişimizde haberleşmeye ve iletişimin desteklediği kalkınmaya vasıta olan tüm isimsiz kahramanlar da, benzeri bir vefayı hak ediyor; en azından hatırlamalı, övünmeli, gayret gösterip bilimsel yayınlarla geçmiş emekleri ve emektarları tanıtmalıyız diye düşünüyorum.
Linkler:
1- Osmanlı İmparatorluğuna Elektrikli Telgrafın Girişi :
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/1271/14639.pdf2- Osmanlı Telgrafında Dil Konusu :
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/731/9324.pdf
