bazıları size flux'un 200'ü geçtiğini yada k değerinin 3 olduğunu söylediğinde onların neden bahsettiğini anlayabiliyor musunuz?
iyi bir kısa dalga dx takipçisinin en önemli yeteneklerinden biri çalışacağı bandın koşullarının nasıl olduğu değerlendirebilmektir. birgün koşullar mükemmel olabilirken ve dünyanın bir çok bölgesinden sayısız istasyon duyulabilirken bir başka gün sadece bir kaç istasyonu duyabilirsiniz.
şartların ne durumda olduğu hakkında bir fikir edinebilmek için üç ana indeks kullanılır; solar flux, Ap ve Kp indeksleri.
iyi bir çalışma için bu indekslerin, sayıların ne anlama geldiğini anlayabilmek ve yorumlayabilmek çok iyi ekipmanlarla donatılmış bir istasyon kullanılsa bile önemli bir avantaj sağlar.
GENEL BAKIŞ
İyonosferi anlamak için çeşitli sayıda tabakaları içeren bir katman olarak görselleştirilebiliriz. aslında iyonosferin tamamında bir iyonizasyon vardır; tabakalar iyonizasyonun en yüksek değerleridir (şekil-1).
iyonosfer iyonizasyon seviyesine göre radyo dalgalarını etkilemektedir sinyaller bu seviyeye göre kırılarak yollarını değiştirirler. genellikle iyonizasyonun seviyesi sinyallerin uzaya doğru giderken kırılarak yeryüzüne dönmesine yetecek seviyededir.
kısa dalga bantlarında şartlar iyonosfer tabakasının iyonizasyon durumunun değişkenliğinden dolayı devamlı olarak değişmektedir. güneşten gelen radyasyon iyonosferin üst katmanlarını etkileyerek molekülleri iyonlaştırırarak pozitif yüklü iyonların ve serbest elektronların meydana gelmesini sağlar. bu sayede bir ''dinamik denge'' durumu oluşur. pozitif iyonlarla molekül oluşturmak için yeniden birleşen serbest elektronlar radyo dalgalarını etkilemektedirler.
iyonizasyon seviyesi yükseldiğinde (daha çok serbest elektron meydana geldiğinde)
iyonosferin radyo dalgarını bükerek yeryüzüne gönderme kapasitesi artar. aynı zamanda yüksek seviyedeki iyonizasyon yüksek maksimum kullanılabilir frekans (muf-maximum usable frequency-) ve daha iyi HF şartları demektir.
yeryüzünün üzerindeki herhangi bir noktada bulunan iyonizasyon seviyesini çok çeşitli şartlar etkilemektedir. bunlar günün belli saatleri, mevsimler ve tüm bunlardan en önemlisi güneş lekelerinin döngüsüdür. güneş lekelerinin sayısı arttıkça güneşten gelen radyasyon seviyeleri de artmaktadır. bu durumda, güneşten alınan radyasyonun seviyesi güneş lekeleri döngüsünün en üstünde en yüksek seviyeye ulaşır. esasında bu ''plage'' adı verilen güneş lekesinin etrafındaki parlak alandan yayımlanan ekstra radyasyondur.
bir güneş lekesinin ultra yakın görünümü
fakat güneş lekelerinin artışı her zaman iyi haberlerle gelmez. güneş lekelerinin zirveye ulaşması jeomanyetik aktiviteyi de artırır. bu olay güneşten çok fazla miktarda partikül yayımlandığında meydana gelir. normalde bu partiküllerin sabit bir akımı varken güneş fırtınaları meydana geldiğinde bu yayılımlar aşırı miktarlarda olmaktadır. bunlar dünyanın manyetik alanına ulaştığında manyetik alanı bozmaya başlarlar ve dünyanın etrafında tespit edilen manyetik fırtınayı başlatırlar. başka bir etkisi ise bir iyonosferik fırtınaya sebep olarak iyonosfer tabakasını etkilemesi ve ,HF haberleşmelerini zorlaştırarak hatta genel HF kesilmesine sebep olabilirler.
SOLAR FLUX
solar aktivitenin en temel ölçüsü olarak bilinir güneşten alınan radyasyonu veya seviyeyi tanımlar. solar flux'un ölçü birimi solar flux ünite (SFU)'dir. 1 SFU= 2800 MHz frekansında yayımlanan radyo gürültüsüdür. The Penticton Radio Observatory in British Columbia,Canada grubu tarafından günlük olarak yayımlanır.
solar fluks iyonizasyonun miktarı ve F2 tabakasındaki elektron konsantrasyonu ile yakın ilişki içindedir. sonuç olarak solar fluks uzun mesafe haberleşmesi için şartların uygunluğu hakkında iyi bir belirteçtir. solar fluksun en düşük değeri 50 en yüksek değeri ise 300 olarak düşünülür.
düşük değerler MUF'inda düşük olacağını genel olarakta şartların çok iyi olmadığını gösterir. bu durum özellikle daha yüksek frekanslardaki HF bantlarında görülür. aksi olarak yüksek fluks değerleri genellikle yeterli iyonizasyonun olduğunu normal frekanslardan daha yüksek frekanslarda uzun mesafe haberleşmesinin yapılabileceğini gösterir. bununla beraber unutulmamalıdır ki yüksek fluks değerlerinin kısa dalgada şartları geliştirmesi bir kaç günü bulabilmektedir. tipik olarak güneş lekesi döngülerinin zirve yaptığı günlerde solar flux 200 değerini aşmaktadır 300 değerini ise kısa süreli olarak geçmektedir.
JEOMANYETİK AKTİVİTE
jeomanteik aktivite yerkürenin manyetik alanındaki doğal değişimlerdir. jeomanyetik aktivite seviyesini tanımlamak için kullanılan iki tane indeks vardır; A indeksi ve K indeksi. bu indeksler bize güneşteki manyetik dalgalanmalar sonucu iyonosferde meydana gelen bozulmalar hakkında bilgi verir. iki indeksten ilki olan K indeksi jeomanyetik aktivitenin ölçümü için kullanılır. manyetik gözlemevleri mangnetometrelerini kalibre ettikleri için gözlemevleri nerede olursa olsun (ister aurora bölgelerinde ister ekvator'da)K indeksleri manyetik bozulmanın düzeyini birbirinin aynı olarak tanımlar. belirli bir gözlemevinde hergün UTC saat 00:00'da başlayarak 3 saatlik aralıklarla ölçümler yapılır bu ölçümler kullanılarak QDC (quiet day curve) tabloları hazırlanır bu tablolarda tanımlanan en yüksek sapma değerleri seçilerek bu değer matematiksel olarak manipule edilerek o bölge için K indeksi hesaplanır. K değeri yarı logaritmik bir değer olduğu için ortalaması alınarak dünyanın manyetik durumu hakkında uzun dönemli bir bilgi veremez. bu amaçla bir günlük ortalamayı veren A indeksi doğmuştur.
bir gözlemevinde yapılan 3 saatlik K indeksi artışları tablo-1'deki eşitlikler kullanılarak A indeksine çevrilir.
bulunan toplam 8 adet A indeksinin ortalaması alınarak günlük ortalama A indeksi belirlenir. bu değer genellikle 100'e kadar değişik değerlere sahip olabilir. çok ciddi jeomanyetik fırtınalarda ise bu değer çok nadir olarak 200 civarını geçebilir. bölgesel manyetik bozunumlardan dolayı A indeksinin değeri bir gözlemevinden diğerine değişiklik gösterebilir. bunun üstesinden gelmek için gözlemevlerinin A indekslerinin küresel ortalamaları alınarak dünya'ya ait A indeksi hesaplanır, bu değere Ap (planetary) indeksi denilmektedir. benzer şekilde küresel ortalamalar K indeksine de uygulanarak Kp değeri hesaplanır.
0 ile 1 arasındaki değerler manyetik şartların sakin olduğunu göstermektedir bu değerler yeterli solar flux'unda etkisiyle iyi kısa dalga şartları olabileceğini gösterir. K indeksinin 2 ile 4 arası değerleri kararsız ve hatta aktif jeomanyetik şartları gösterir yani kısa dalga şartlarında kötüleşme muhtemeldir. skalada yukarı çıkıldıkça 5 küçük fırtınaları, 6 daha büyük fırtınaları, 7ile 9 arası ise çok büyük fırtınaları tanımlar ve kısa dalga iletişim tamamen kesilir.
her ne kadar jeomanyetik ve iyonosferik fırtınalar birbirleriyle ilişkili olsalar da birbirlerinden farklı olduklarını belirtmeliyiz. jeomanyetik fırtına dünya2nın manyetik alanında ki bozunumları ifade ederken iyonosferik fırtına iyonosferdeki bozunumları ifade eder.
DEĞERLERİN YORUMLANMASI
kullanılan indekslerin en kolay şekilde yorumlanabilmesi için yazılım programları kullanılabilir bu sayede bizi neyin beklediğini ve ne olabileceği en doğru şekilde tahmin edebiliriz. bu programlar bize sinyali etkileyecek hesaplanabilir faktörler hakkında değerlendirme sunacaktır örneğin kutuplardan geçecek bir sinyal ekvatordan geçecek olana göre fırtınalardan çok daha fazla etkilenecektir.
ancak elimizde böyle bir yazılımı kullanma imkanımız olmasa bile şartlar hakkında bir görüş açısı kazanmamız değerleri zihnimizden yorumlamakla da mümkündür.
bildiğimiz gibi yuksek solar flux indeksi değerleri kısa dalga için iyi haberdir. genel olarak daha yüksek flux daha yüksek kısa dalga frekansları için hatta 6 metre bandı için bile şartların daha uygun olacağını gösterir. bununla beraber bu değerlerin bir kaç gün boyunca devam etmesi de gereklidir böylece F2 tabakasında genel bir iyonizasyon sağlanacaktır.
tipik olarak 150 ve daha üstü solar flux değerleri iyi kısa dalga şartlarını sağlayacaktır ayrıca 200 ve daha yüksek değerler şartların zirve yapacağını gösterir. bu sayede maksimum kullanılabilir frekans (MUF) yükselerek iyi koşullar sağlanmış olur.
jeomanyetik seviyenin yükselmesi ise tam tersi etki göstererek maksimum kullanılabilir frekans (MUF)'ı düşürür. yüksek jeomanyetik aktivite yüksek ve Ap ve Kp indeksleri olarak yansıtılır. K ve A değerleri yükseldikçe MUF azalmaktadır. bu azalmanın güncel miktarı sadece fırtınanın şiddetine bağlı değildir aynı zamanda bunun devamına bağlıdır.
ÖZET
pratik bir yöntem olarak öncelikle solar flux index ve K indekslerini kontrol etmeliyiz günümüzde bu değerler internette çok çeşitli kaynaklarda ulaşılabilir durumdadır.
örneğin
www.dxsummit.fi
en iyi şartlar için en az bir kaç gün boyunca solar flux 150 ve üstünde, K indeksi ise 2 değerinin altında kalmalıdır. bu şartlarla buluştuğunuzda kısa dalga bantları kontrol edin ve dx'in keyfine varın.
By Ian Poole, G3YWX
(çeviren: TA1AZE)
